წიგნი პირველი

წინასიტყვაობა

ისტორიის მიზანი

[8]მხატვრები დაფებსა და კედლებზე გამოსახავენ ძველ ამბებს, მაყურებლებს სიამოვნებას ანიჭებენ და წარსულის ხსოვნას დიდი ხნით ცოცხლად ინახავენ. ისტორიკოსები კი დაფების ნაცვლად იყენებენ წიგნებს, ფერების ნაცვლად - სიტყვათა ყვავილოვნებას, და გარდასულ საქმეთა ხსოვნას უფრო ხანგრძლივსა და მყარს ხდიან, რამეთუ მხატვართა ხელოვნებას ჟამი აზიანებს. ამიტომ, მეც ვცდი საეკლესიო ისტორიის დარჩენილი ნაწილის აღწერას, რადგან მართებულად არ მიმაჩნია, რომ უბრწყინვალეს საქმეთა და სასარგებლო ამბავთა დიდება უგულებელყოფილ იქნას, დავიწყებისგან იავარქმნილი. ამიტომ, ზოგიერთი მეგობარი ხშირად მაქეზებდა, რომ თავს მედო ეს ღვაწლი. მაგრამ როცა ეს საქმე ჩემი შესაძლებლობებით გავზომე, მისთვის ხელის მოკიდების შემეშინდა. თუმცა, თამამად მივენდე სიკეთეთა უხვად მომნიჭებელს და შევუდექი ჩემს ძალებზე აღმატებულ საქმეს. ევსები პალესტინელმა ეკლესიებში მომხდარი მოვლენები აღწერა წმინდა მოციქულთა ისტორიიდან მოყოლებული ღვთისსათნო კონსტანტინეს ზეობამდე, მე კი ამ აღწერის დასასრულს [ჩემი] ისტორიის დასაწყისად გავხდი.

წიგნი მეორე

თავი I

წმინდა ათანასეს დაბრუნების შესახებ

[85]საღვთო ათანასემ ორი წელი და ოთხი თქვე გაატარა ტრევერში¹³⁴ და დაბრუნდა ალექსანდრიაში. იმპერატორმა კონსტანტინემ, კონსტანტინე დიდის ვაჟებიდან უხუცესმა (მისი საიმპერიო ძალაუფლება ვრცელდებოდა დასავლეთ გალიამდე), ალექსანდრიელთა ეკლესიას მიწერა ეს წერილი.

კონსტანტინეს ძის, კონსტანტინეს ეპისტოლე ალექსანდრიელთა მიმართ

"კონსტანტინე კეისარი ქალაქ ალექსანდრიის კათოლიკე ეკლესიის ერს.

წიგნი მესამე

თ ა ვ ი I

იმპერატორ იულიანეს²⁴⁴ შესახებ, თუ როგორ ყრმობიდანვე კეთილმსახურებით იზრდებოდა და უღმერთობაში გადავარდა, და თუ პირველად როგორ ფარავდა უღმერთობას, შემდეგ კი ის გამოააშკარავა

[152]კონსტანციუსი შეწუხებული და მგლოვიარე გავიდა ამ ცხოვრებიდან, რადგან ზურგი შეაქცია მამისეულ რწმენას. როდესაც იულიანე ევროპიდან ასიაში გადადიოდა, მან შეიტყო კონსტანციუსის გარდაცვალება, და რადგან მოწინააღმდეგე არავინ ყავდა, ძალა მოეცა და მიიღო საიმპერიო ძალაუფლება.

იგი ყმაწვილკაცობის ასაკში, ჯერ კიდევ უწვერული, მის ძმასთან გალუსთან ერთად წოვდა კეთილმსახურების მოძღვრების ძუძუს.

წიგნი მეოთხე

თ ა ვ ი I

იოვიანუსის²⁸⁰ ზეობისა და კეთილმსახურების შესახებ

[181]იულიანეს სიკვდილის შემდეგ სარდლებთან ერთად პრეფექტებიც შეიკრიბნენ და ითათბირეს, თუ ვის უნდა მიეღო იმპერია, ომში ჯარი გადაერჩინა და რომაელთა საქმეები გაეძლიერებია, მაშინ როცა ისინი სულით დაცემის გამო, როგორც იტყვიან, სამართებლის პირზე იყვნენ. როდესაც ისინი ამის შესახებ თათბირობდნენ, ჯარი ერთად იყო შეკრებილი და იმპერატორად ითხოვდნენ იოვიანუსს, რომელიც არც სარდალი იყო, არც მათი მომდევნო წოდების მქონე, მაგრამ პატივცემული კაცი იყო,  წარჩინებული და მრავალი საქმეებითაც სახელგანთქმული. აღნაგობით ძალიან დიდი იყო, სულით - ამაყი, ომებსა და დიდ ბრძოლებში პირველობა სჩვეოდა. უღმერთობის წინააღმდეგ კადნიერი იყო და ტირანის ძალაუფლების არ ეშინოდა, არამედ გულმოდგინების მიხედვით ქრისტეს მოწამეებთან ერთად იყო განწესებული. მაშინ სარდლებმა ჯარის ერთსულოვნება ღვთის გადაწევეტილებად ჩათვალეს, ეს ყველაფრით საუკეთესო კაცი შუაში გამოიყვანეს, სახელდახელოდ მოამზადეს ამაღლებული ადგილი და მასზე დააყენეს.

წიგნი მეხუთე

თ ა ვ ი I

იმპერატორ გრაციანეს კეთილმსახურების შესახებ

[238]თუ როგორ დიდ ხანს ითმენს მეუფე მის წინააღმდეგ გაშლეგებულთ, და როგორ სჯის მათ, რომლებიც მის სულგრძელებას სათანადოდ არ იყენებენ, ეს ზედმიწევნით გვასწავლა ვალენტმა ასეთი საქმეებითა და ვნებებით. კაცთმოყვარე როგორც რამ სასწორის საპირწონეს და უღელს ისე იყენებდა წყალობას და სამართალს, რათა უწმინდურობის სიდიდით ზეაღმატებულს სცოდნოდა მისი კაცთმოყვარეობის ზომა და სამართლიანი სასჯელით აბრკოლებდა წინსვლას.

რომაელთა მთელი ძალაუფლება მიიღო გრაციანემ, ვალენტინიანეს ძემ და ვალენტის ძმიშვილმა. მან ჯერ კიდევ მამის აღსასრულის შემდეგ მიიღო ევროპის სკიპტრა, მის სიცოცხლეშივე იყო იმპერიის მოწილე. ამრიგად, როდესაც ვალენტი უშვილოდ გადაეგო, მიიღო ასია და დანარჩენი ლიბია³⁶⁷.

წიგ­ნი X

სა­ეკ­ლე­სიო ის­ტო­რი­ის მე­ა­თე წიგ­ნი შე­ი­ცავს შემ­დეგს:

I.   ღვთის­გან ჩვენ­თვის ბო­ძე­ბუ­ლი მშვი­დო­ბის შე­სა­ხებ.

II.  ეკ­ლე­სი­ა­თა აღ­დგე­ნის შე­სა­ხებ.

III. ყვე­ლა ად­გილ­ზე [წარ­მო­ე­ბულ] გა­ნახ­ლე­ბა­თა შე­სა­ხებ.